Özet. 1851 yılının Kasım ayı sonlarında Hacı Murat ile müridi Eldar, Maxkat auluna gelip Sado’nun evine sığınmacı konuk olarak iner. Onları ilk önce Sado’nun babası karşılar. Sonra torunu ile camiden oğlu Sado’yu çağırtır. Sado, Hacı Murat’ın arzusu ile, kardeşi Bata’yı Han Mahoma’ya gönderir. Han Mahoma Kurin Alayı Komutanı Prens Albay Vorontzov’a Hacı Murat’ın teslim olmasıyla ilgili haber götürecektir. Konuklar yemek yedikten sonra dinlenmeye çekilirler [I. Blm., s. 11-18].
Bata ile Hacı Murat’ın diğer adamları Rus nöbetçileri tarafından Prens Albay Vorontzov’a götürülürler [II. Blm., s. 19-24].
Kurin Alayı Komutanı Prens Albay Semën (Semyon) Mihayloviç Vorontzov, eşi Prenses Mariya Vasilyevna, Yzb. Poltoratzki vs. askerî lojmanda iskambil oynamaktadır. Orada albaya Hacı Murat’tan haberci geldiği bildirilir [III. Blm., s. 24-30].
Hacı Murat, Rusların kendisini teslim alacağı Şali (Çeç. Şiela) düzlüğüne gelir. Bu bölüme göre Hacı Murat, Ruslara sığınmıştır, Şeyh Şamil’den tamamen kopmuştur. Kurduğu hayal ve ardından gördüğü rüya son derece dikkat çekicidir [IV. Blm., s. 30-35]. ROMAN KAHRAMANLARI ara başlığında Hacı Murat tanıtılırken bu hayal ile rüya alıntılanacaktır.
Yüzbaşı Poltoratzki komutasında iki bölük asker Çahgir kapısından çıkarak 10 km. ötedeki ormanda ağaç kesmeye başlar. Yüzbaşı, diğer subaylarla Partizan Tuğgeneral Sleptzov’un öldürülmesi üzerinde konuşurlar. (Bu general Çeçen askerleri tarafından 10 Aralık 1851 günü öldürülmüştür. –Abuzar Aydamirov-) Hacı Murat’ı kovalayan 20 kadar Çeçenle Rus askeri arasında hafiften, sıcak temas yaşanır. Bilahire oraya Albay Vorontzov gelir. Han Mahoma, Hanefi, Gamzalo ve Eldarla birlikte Şali (Çeç. Şiela) düzlüğünde bulunan Hacı Murat da albaya teslim olur [V. Blm., s. 36-42].
Hacı Murat’ın Prens Albay Semën (Semyon) Mihayloviç Vorontzov’a teslim olması üzerine, Vozdvijenskaya’daki Ordu Komutanı General Baron Meller-Zakomelskiy bunun kendisine bildirilmemesinden dolayı son derece öfkelenir, Vorontzov’u şiddetler azarlar. (1851 Kasım ayında Naipler Meclisi Hacı Murat’ın idamına karar verdi. 23 Kasım 1851 tarihinde Vozdvijenskaya Kalesine geldi. -Abuzar Aydamirov-). Neticede albayla general, Hacı Murat’ın, Groznaya’daki Sol Kanat Komutanı General Kozlovskiy’e götürülmesi kararını verir [VI. Blm., s. 42-48].
V. Bölümde (s. 36 -42) Hacı Murat’ı kovalayan Çeçenlerle, Yüzbaşı Poltaratzki komutasında ormanda odun kesen Rus askerleri arasında ufak bir çatışma meydana gelir. Bu çatışmada Petruh Avdayev yaralanmıştır. Sonra bu asker hastahane olarak kullanılan ağaç bir kulübede ölür. Hadise hakkında Tiflis’e gönderilen rapor hayret vericidir [VII. Blm., s. 49-51].
Yazar, okuıyucuya Petruha Avdayev’in ailesini anlatır. Avdayev’in, ağabeyisinin yerine askere geldiğini ve ölmüş olduğunu dramatize eder [VIII. Blm., s. 51-56].
Hacı Murat’ın teslim olma haberi Tiflis’e ulaşır, Başkomutan, Feldmareşal General Prens Mihail Semënoviç (Semyonoviç) Vorontzov’a bildirilir, o da saraydaki kalburüstü zevatla memnuniyetini yemekte paylaşır. Yemekte hep Hacı Murat’ın eylemlerinden söz edilir [IX. Blm., s. 56-62].
Hacı Murat 08 Aralık 1851 tarihinde Tiflis’e varır. Ertesi günü Başkomutan Vorontzov ile bir araya gelir. Bu görüşmede Hacı Murat Şamil’e olan düşmanlığını, Beyaz Çar’a olan sadakatını dile getirir. Ailesinin (annesi Pathamat, iki hanımı, birinin adı Sapiyat, 18 yaşındaki oğlu Yusuf ve beş küçük çocuğu) Şamil’in esaretinden kurtarılması talebinde bulunur. Daha sonraki bütün görüşmelerinde bu durumunu açıklamaya çalışır. Ailesi kurtarılamadığı takdirde Şamil’e karşı elinin kolunun bağlı olduğunu, kurtarılırsa Dağıstanla Çeçenya’yı Ruslara teslim edeceği vaadinde bulunur [X. Blm., s. 63-68].
Çara arz edilmek üzere Hacı Murat’ın geçmişini yazma görevini Başkomutan Vorontsov, Yaver-Sv. Binbaşı Loris Melikov’a verir. Hacı Murat da geçmişinin bir kısmını bu bölümde anlatır. Bu anlatılan hadiseler ROMANDA OLAYLAR ara başlığında ana hatlarıyla aktarılacaktır [XI. Blm., s. 68-73].
Hacı Murat geçmişini yarıda kesip namaza kalkar. Loris-Melikov da onun müritleri olan Eldar, Han Mahoma, Hanefi ve Hamzalo ile konuşup tanışır. [XII. Blm., s. 73-78].
Hacı Murat, Loris-Melikov’u tekrar yanına çağırtır. Geçmişinin kalan kısmını yazdırır. [XIII. Blm., s. 78-84].
Başkomutan, Feldmareşal General Prens Mihail Semënoviç (Semyonoviç) Vorontzov, Savaş Bakanı Çernişev’e, 20 Aralık 1851 tarihli Fransızca bir rapor yollar. (Bu rapor Rusça olarak da neşredilmiştir. Bk. , Rudolf Nikolayeviç, Xadji Murad & dokumentı, pis’ma, oçerki, faktı & Exo Kavkaza, Moskva 1999, s. 61-65) Hacı Murat hakkında rapordaki duygu ve düşüncelerini Vorontzov, General Zavodovskiy ile General Kozlovskiy’e de yazmıştır. Başkomutan’ın talimatıyla Hacı Murat her hareketinde General Kozlovskiy’e karşı sorumlu olacak, Vzdvijenskaya Kalesine gitmeyecek, kendi isteğiyle yanında daima 20 Kazak askeri bulunacak, Sv. Bnb. Loris-Melikov daima yanında olacaktır. Rapor 24 Aralık 1851’de yola çıkartılır, Yılın bitimine bir gün kala Savaş Bakanı Prens Çernişev’e yetiştirilir. Prens Çernişev Çar I. Nikola’nın huzuruna çıkarak gelen raporu takdim eder. Yermolov mahreçli olmasına rağmen, Çar’ın düşündüğü bir plân olmamakla birlikte, ondan kaynaklanmış gibi cenaplarına övgüler düzer. Çar,
«İçinden övgülerin daha da arttırılması isteğini duydu.
“Ne demek istiyorsun?” diye sordu.
“Majeste’nin planını daha önce uygulamalıydılar, demek istiyorum. Ağır da olsa yollarda köylerde, ormanlarda yiyecekleri yok ederek ilerleseydiler, Kafkasya çoktan elimize düşerdi. Hacı Murat’ın bize geçmesini yalnızca buna veriyorum. Daha fazla dayanamayacaklarını o da anlamış olmalı.”
Düşman bölgesine geçilen yerlerdeki yiyecekleri yok ederek ağır ağır akmak General Yermolovla General Velyaminov’a ait bir plandı ve Çar Nikolay’ın planına tümüyle zıttı. Ona göre, Şamil’in bulunduğu bölge bir hamlede ele geçirilmeli, haydut yuvası dağıtılmalıydı. 1845’teki Darga seferi bu plan üzerine yapılmış, binlerce insanın canına kıyılmıştır. Gene de Nikolay ağır ağır ilerleme, ormanları, yiyecekleri yok etme planını kendine mal ediyordu. / Çeçne’de evlerle yiyecekleri yok ederek, köylere zaman zaman saldırılar yaparak planımı harfi harfine uygulasınlar (s. 97/99)» Bu planın buyrultusu yazılıp Tiflise yollanır [XIV. Blm., s. 84-103]. Devlet olduğunu iddia eden zalimin insanlık ve adalet anlayışı bundan daha açık sergilenebilir mi?
[Uyguladığı vahşeti ve zulmü uygarlık sanan, kadın-erkek cümle sivillerden bebeklere varıncaya kadar insanın yaşama hakkını elinden alan barbar, kendisine karşı direnenlere “haydut” diyor. Ayrıca yazar, bütünüyle okunduğunda bu bölümde muhteşem bir ironi ile karşılaşılır; yazar, Çar’ı ve uşaklarını över gibi görünüp ince ince yermektedir, TCK.-]
Çar Nikolay-I.nin emri ile Ocak 1852’de 4 Piyade Taburu, 200 Kazak, 8 top ile Çeçenya üzerine sefer düzenlenir. Bu seferde baskın, Hacı Murat’ın ilk sığındığı köy olan Maxkat aulu üzerine yapılır. Bu bölümde Butlerle arkadaşı ve komutanı Binbaşı Petrov’un köy baskını anlatılır. Roman, Rus kahramanları tarafından Çeçenlere “çete”, “kendilerinden korunmak gereken bir takım haydutlar” nitelemeleri yakıştırılır. Kendi vatanlarında kendi topraklarını savunan Çeçenlere karşı, koyun postuna bürünmüş kurdun, yani devlet yaftasına bürünmüş canilerin yaptıklarını romandan takip edelim: «Önde Butlerle bölüğü ve Kazaklar avula daldı. Avul halkı kaçışmıştı. Askerlere evlerin, zahire ve kuru otların yakılması buyruldu. Aulu yanıcı bir duman sardı. Dumanın içinde askerler evden koşuşuyor, e bulurlarsa götürüyorlardı, en çok dağlıla/rın kaçıramadığı tavuklara saldırıp tüfekleriyle vuruyorlardı.(s. 105-104)» [XV. Blm., s. 103-108]
İnsan suretindeki şeytanü’l-la‘ne hempalarının masum çocuklara, yaşlılara, kadınlara, kızlara kısaca sivillere neler yaptığı gözler önüne serilir. Bu bölüm, Maxkat aulunun harabeye çevrilmesini tasvir eder. ROMANDA OLAYLAR bölümünde aynen aktaracağız. [XVI. Blm., s. 108-109]
Baskının ertesi gününde Binbaşı İvan Matveyeviç’in küçük kalesine yirmi Kazakla Hacı Murat gelir. Hacı Murat Binbaşı İvan Matveyeviç’i sevmemiş, Butler’den hoşlanmıştır. [XVII. Blm., s. 110-114]
6 Ocak 1852 tarihli baskın Ruslara göre kendi zaferleriyle, Şamil’e göre düşmanın kovalanmasıyla somna ermiştir. Şamil, Hacı Murat’ın yaşlı anası Pethamat’ı, iki eşini –birinin adı Sapiyat-, beş küçük çocuğunu, Viedan’da aulun çavuşu İbrahim Raşid’in evinde hapis ettirmiştir. 18 yaşındaki oğlu Yusup’u ise iki metre derinlikte bir kuyuda bekletmektedir. İmam Viedan’a dönünce şeriat yasalarına göre bazı kararlar verilir. Yusup çağrılır, babasına mektup yazması istenir, bağışlanacağı bildirilecektir. Ama aslında amaç onu yok etmektir. Bu bölümde Şamil’in kayın babası Cemaleddin’den de bahsedilmektedir. [XVIII. Blm., s. 115-121]
Hacı Murat, Binbaşı İvan Matveyeviç’in yanından ayrılır. Taş-Kiçulu Kımıklardan Arslan Bey’in silahlı saldırısından kurtulur [XIX. Blm., s. 122-128]
Maxkat baskınınından sonra Ocak 1852’de Sol Kanat Komutanı General Kozlovskiy’in yerine Prens Baryatinskiy atanmıştır. Ayrılacak olan veda yemeği verilmektedir. Butler, Yüzbaşı Poltoratzkiy ile yan yana oturmuştur. Gece başlayan kumarda Butler 470 ruble borca girince bunalıma düşer [XX. Blm., s. 128-137]
Hacı Murat Çeçenya’da amacına ulaşamaz. Tiflis’e döner (8 Nisan 1852, TCK.). Ailesini dağlı tutsaklarla takas etmek için Vorontzov’a adeta yalvarmaktadır. General, konuyu Tiflis’e gelecek olan General Argutinskiy’e açacağını söyleyip oyalar. İsteği üzerine Hacı Murat’ın Nuxa’ya gitmesine izin verilir. Hacı Murat ailesinin perişanlığını yaşamaktadır. Bu yüzden Şamil’e karşı da aşırı derecede kin beslemektedir [XXI. Blm., s. 133-137]
Hacı Murat Vedeno’yu basıp ailesini kurtarma plânları kurmaktadır. Müritleri Eldar’a, Han Mahoma’ya, Hanefi’ye ve Gamzalo’ya yarınki gün için hazır olmaları emrini verir. [XXII. Blm., s. 137-141]
Piyotr Nikolayeviç Kamenev bir manga askerle Binbaşı İvan Matveyeviç’e gelir. O Hacı Murat’ın kesik başını getirmiştir [XXIII. Blm., s. 142-147].
Hacı Murat’ın öldürülme şekli romanın son bölümünde anlatılır. Bölge, Albay Karganov’un sorumluıluğundadır. Hacı Murat dört müridi ile birlikte Nuxa’dan dışarı çıkar. Beş kişilik muhafız timi de onlarla birliktedir. Firar anlaşılınca Rus askerleri kaçakları yakalamak için çalışırsa da müritler tarafından öldürülür. Bataklığa dönen pirinç tarlalarında sıkışan Hacı Murat ile adamları geceyi geçirdikleri yerde kurtulmak için çırpınırken Albay Karganov’un takviye askerleri ve milis güçler onları Belyazhi(Belyaci) köyüne yakın bir yerde kuşatarlar. 22 Nisan 1852 günündeki çatışma sonunda Hacı Murat ve müritleri öldürülür. Onun başını kesenler arasında Avarya hâkimi Meheluteli Ahmet Han ile eski ve çok yakın dostu Mehtulinli Hacı Ağa bulunmaktadır. [XIV. Blm., s. 147-156].
Şu unutulmamalıdır: İnsanın en büyük düşmanı burnunun dibindekidir. Uzaktaki düşman olabilir ama, kişinin geçmişini bilen, onun yanında olandır. Kafkaslıların kaderi ve yenilgileri de bu cümleyle özdeştir.
Romanda Rus kahramanlardan söz edilirken zaman zaman onların “düşman”larından da söz edilir. Düşmanları da Çeçenlerdir.
Ruslardaki bu anlayışa göre Çeçen yazarlarına da Ruslar için “düşman” demek mecburiyeti düşer, hiç olmazsa 1994’ten sonrası için kesinlikle… Bu tarih ve sonrası itibariyle Çeçen halkı veya askerleri kendi ülkelerini işgal eden düşmana karşı her ne yapmışsa ve her ne yaparsa yapsın meşrû müdafaadır, aynı düşmana karşı her nerede nasıl bir şiddet uygularsa uygulasın bu terör değildir meşrû müdafaa”dır, “vatan savunması”dır, “gayr-i nizamî savaş”tır. Bu cümleme benzer bir açıklamayı da kaydetmeden geçemeyeceğim: “Irak-ABD-Tr. arasında ortaya çıkacak savaşta olabilacek terör türü hareketlerin bile gayr-ı nizamî harp” olacağı söylenmiştir. 27 Aralık 2002, NTV & Açık Hat Programı, Saat 14.20. Konuk, Emekli Tümgeneral Rıza Küçükoğlu.
Anasayfa 
