Kulun Allah'a En Yakın Hali [NAMAZ]

İmandan sonra, insanı kurtuluşa götüren amelleri sıralarken Kur’an’ın namaza verdiği öncelikli önem ilk anda dikkati çekmektedir Kur’an’da, felaha eren mü’minlerin vasıfları sıralanırken ilk olarak belirtilen özellikleri namaz kılmalarıdır Kur’an, namazın önemine şu gibi ayetlerle dikkat çekmektedir:
Kulun Allah'a En Yakın Hali [NAMAZ] “Gerçekten mü’minler felaha/kurtuluşa ermiştir Onlar ki, namazlarında huşu içindedirler”[1]
“Onlar, cennetlerde mücrimlerin durumları hakkında, kendi aralarında konuşurlar Günahkarlara: Sizi cehenneme sürükleyen neydi diye sorulur Onlar şöyle cevap verirler: Biz namaz kılanlardan değildik”[2]
“Ancak namazlarını devamlı kılanlar böyle değildir”[3]
“İşte o kimse, peygamberin getirdiğini doğru kabul etmemiş ve namazda kılmamıştı”[4] Bu ayetler, kurtuluş ve mutluluğa giden yolu ortaya koyarken bu uğurda namazı çok belirgin bir şekilde ele almıştır Bundan dolayı, kurtuluş sürecinde namazın önemi tartışmasızdır Namaz, dünya ve ahirette kurtuluşu elde edenlerin hayatları esnasında sürekli devam ettikleri bir eylemdir Kur’an’da, birçok yerde emredilen namazın, insanın dünya ve ahiret yaşantısında birçok olumlu etkileri şu şekilde dikkatlere sunulmuştur:
“Sana vahyedilen kitabı okuyup tebliğ et, namazı hakkıyla ifa et Muhakkak ki namaz, ahlak dışı davranışlardan, meşru olmayan işlerden uzak tutar Allah’ı namazla anmak, elbette en büyük fazilettir Allah, bütün işlediklerinizi bilir”[5]
“Söyle o iman etmiş kullarıma: Namazı gerektiği şekilde kılsınlar ve ne alış verişin ve nede dostluğun olmadığı gün gelmeden önce, gizli ve açık şekilde, kendilerine ihsan ettiğimiz rızıklardan, nimetlerden bağışta bulunsunlar”[6] Görüldüğü üzere, yukarıdaki ayetlerde imanın çok önemli olduğu ancak yeterli olmadığı ifade edilmektedir Şöyle ki, imanın yanında üç şey ele alınmakta ve inanan insanlara neleri yapacakları öğretilmektedir
Bu ayetler, namazın etkinliğini çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır Namaz, ahlakı ilgilendiren kötü fiillerden insanı alıkoyan bir etkinliğe sahiptir Hz Peygamber namazın ahlaki bağlamda etkinliğini şöyle anlatmaktadır: “Birinizin kapısı önünde bir nehir akar, o da orada günde beş defa yıkanacak olursa, size göre o kimsenin üzerinde kir ve pastan bir eser kalır mı?” diye sorunca ashab: “Üzerinde kir ve pastan bir şey kalmaz” diye cevap verdi Buna karşılık Hz Peygamber de: “İşte beş vakit namazın durumu da böyledir Allah onlar vasıtasıyla günahları siler” buyurdular[7]
Namaz ahlakın, infak da toplumun can damarıdır Namaz, ne kadarda ferdi bir ibadet gibi görünse bile, toplumun ahlakını ilgilendirmektedir İnfak da topluma yönelik yapılan bir faaliyeti içermekte, ancak Allah emrettiği için ibadet hükmüne geçmektedir Çünkü ibadet, kamu yararına ve insanların daima istifade edebileceği bir şeye infakta bulunmaktır İşte, buda şunu gösteriyor ki, iman ve amel bütünlüğünü sağlamak insanın kurtuluş yolunda mutlaka elde etmesi gereken çalışmaları olmalıdır
Öte yandan, mü’minun suresinde mü’minlerin öne çıkan özellikleri çok veciz bir şekilde ele alınmaktadır Ancak, burada dikkati çekmek istediğimiz nokta, inananların ilk özelliğinin namaz kılmaları olduğudur Kurtuluşla bağlantısını kuracağımız bu ayetler grubu surenin girişinde şöyle ifade edilmektedir:
1 “Muhakkak ki mü’minler, mutluluk ve başarıya erdiler
2 Onlar ki, namazlarında huşu içindedirler;
3 Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler;
4 Onlar ki, zekatı verirler;
5 Ve onlar ki, iffetlerini korurlar;
6 Ancak, eşleri ve ellerinin sahip oldukları hariç Bunlarla ilişkilerinden dolayı kınanmazlar
7 Ama, ötesine gitmek isteyen olursa, işte onlar haddi aşanlardır
8 Ve onlar ki, emanetlerine ve verdikleri söze riayet ederler
9 Onlar ki namazlarının üzerine muhafızlık ederler
10 İşte, asıl bunlar varis olacaklardır;
11 Firdevs’e varis olan bu kimseler, orada ebedi kalıcıdırlar”
(Mü’minun 1-11)
Görüldüğü üzere, mü’minun suresi bir sistem meydana getirmektedir Kurtuluşu hangi amel ve davranışların meydana getirdiğine ve sonuçların kaynağında insanın beyni, gönlü, nefsi ve eylemlerinin olduğuna dikkat çekilmektedir Giriş ile sonuç arasını birtakım ameller ve değerler doldurmaktadır İşte bu amel ve değerlerin en önemlisinin namaz olduğu hemen surenin girişinde ifade edilmektedir
Öte yandan, kurtuluşla başlayan bu ayetler grubunun sonunda dünya ve ahrette elde edilecek ödüle temas edilmektedir Yüce Allah, insana bir eylem yaptırmak ve onu bazı şeyleri yapmaya teşvik etmek için ortaya ödül koymaktadır Ödül bir bakıma insanı motive etmekte ve onun doğasına uygun düşmektedir Çünkü, insana karşılıksız bir iş yaptırmak çok zordur Yüce Allah’ın bu ödül metodunu bir eğitim ilkesi olarak ele almak gerekmektedir Buradan, kaliteli bir eğitim için ödüllendirme şarttır ilkesini çıkarabiliriz
Gerek kurtuluşla doğrudan ilişkilendirilmesi gerekse birçok ayette emredilmesi itibariyle namaz, İslam’ın en temel rükünlerinden biridir Her şeyden önce İslam’ın en belirgin ritüellerindendir Kur’an’da yerine getirilmesi ısrarla istenilen ibadetlerin başında namaz gelmektedir Namaz, mü’minlerin günün belli vakitlerinde bazı şekli esasları da yerine getirerek gerçekleştirdikleri Allah’ı anma, O’na ibadet etme eylemlerinden biridir Pek çok unsuru içinde barındıran bu ibadet şekli mü’minlerin en ayırıcı vasıflarındandır Kur’an’da bu önemli vasfın doğru bir şekilde ifa edilmesi ve mü’minlerin üzerindeki hakkı şöyle dile getirilmektedir:
“Namazı dosdoğru kılın; çünkü, namaz mü’minler üzerinde vakitleri belli bir farzdır”[8] Arapça’da sözlük anlamı itibariyle salat kelimesi “dua etmek, yalvarmak, övmek, tazim etmek” anlamlarına gelmektedir Terim olarak da belli vakti ve kıyam, ruku, secde gibi belli biçimleri olan bir ibadeti ifade etmektedir Kur’an’da hem sözlük anlamıyla hem de terim anlamıyla şu şekilde kullanılmaktadır:
“Göklerde ve yerdeki kimselerin, sıra sıra uçan kuşların Allah’ı yücelttiğini görmedin mi? Hepsi salatını/duasını ve yüceltmesini bilmiştir Allah, onların yaptıklarını bilir”[9] Bu ayette salat, sözlük anlamıyla kullanılmıştır
“Salatı/Namazı bitirdiğiniz zaman ayaktayken, otururken ve yanlarınız üzere yatarken Allah’ı anın Güvene kavuştuğunuz zaman salatı dosdoğru yerine getirin Kuşkusuz ki salat, inananlar üzerine vakitleri belirlenmiş bir yazıdır”[10] Bu ayette ise salat, terim anlamıyla kullanılmaktadır
Ayrıca, hem sözlük hem terim anlamıyla şu şekilde kullanıldığı görülmektedir:
“Ey iman edenler! Sabırla ve salatla yardım dileyin Kuşkusuz ki, Allah, sabredenlerle beraberdir”[11] Görüldüğü üzere, sözlük anlamıyla “dua ederek” ve terim anlamıyla “namaz kılarak” biçiminde her iki anlama uygun yorum yapılabilir
Namaz, kişinin, Allah’a karşı olan sevgi, saygı ve kulluğunu ifade etmektedir İnsanın kötülüklerden uzaklaşıp iyiliklere ulaşmasına ve takvaya ermesine vesile olan ibadetlerdendir Namazın öneminden ve bilinçli olarak yerine getirilmesi gerektiğinden dolayı namaz için ön hazırlık olarak abdest istenmiştir

NURULLAH DAĞ
İSTANBUL/Çamlıca

[1] Mü’minun, 23/1, 2

[2] Müddessir, 74/40-43

[3] Me’aric, 70/22-23

[4] Kıyamet, 75/31

[5] Ankebut, 29/45

[6] İbrahim, 14/31

[7] Tirmizi, Edeb, 80; Müslim, Mesacid, 283-284; Buhari, Mevakit, 6; Nesai, Salat, 7

[8] Nisa, 4/103

[9] Nur, 24/41

[10] Nisa, 4/103

[11] Bakara, 2/153

[12] Maide, 5/6

[13] Tirmiz, Salat 305; Nesai, Salat 9

[14] Buhari, Mevakitü’s Salat, 6

[15] Nesai, Sehv, 62